Władysław II Jagiełło (ok. 1351-1434), syn Olgierda, wielki książę litewski od 1377, król polski od 1386, założyciel dynastii Jagiellonów. Po objęciu tronu wielkoksiążęcego zmuszony do walki z pretendującymi do tronu własnymi braćmi oraz stryjem Kiejstutem i jego synami.

Władysław Jagiełło

1381 pozbawiony na krótko władzy przez stryja, odzyskał tron, pojmał i uwięził Kiejstuta, który wkrótce zmarł w twierdzy w Krewie. Syn Kiejstuta, książę Witold, zbiegł z więzienia i schronił się u Krzyżaków, z którymi organizował wyprawy wojenne przeciwko Jagielle. 1384 Jagiełło zawarł ugodę z Witoldem.

Szukając sojusznika do walki z Zakonem Krzyżackim podpisał w Krewie układ z Polską (1385) w sprawie małżeństwa z Jadwigą, zasiadającą na tronie polskim od 1384. W układzie tym, dzięki któremu powstał zaczepno-obronny sojusz skierowany przeciwko Krzyżakom, Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu i wyraził zgodę na chrystianizację Litwy. 1386 odbył się chrzest, ślub z Jadwigą i koronacja Władysława Jagiełły na króla polskiego. 1387 rozpoczęła się chrystianizacja Litwy. Zarząd nad nią król powierzył początkowo swemu bratu Skirgielle, a od 1392 (po ugodzie w Ostrowie) stryjecznemu bratu Witoldowi, którego mianował namiestnikiem, w 1401 wielkim księciem litewskim (unia wileńsko-radomska), zatrzymując dla siebie tytuł najwyższego księcia Litwy.

1387 odzyskał dla Polski Ruś Czerwoną. 1396 opanował zbrojnie ziemię wieluńską i Kujawy, znajdujące się w rękach Władysława Opolczyka, lennika Zygmunta Luksemburskiego. 1404 na podstawie układu w Raciążu wykupił od Krzyżaków ziemię dobrzyńską. 1409-1411 toczył wojnę z Zakonem, o której wyniku zadecydowało zwycięstwo wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem (15 lipca 1410). Działania wojenne zakończyły się pierwszym pokojem toruńskim (1411), którego postanowienia nie odpowiadały rozmiarom odniesionego zwycięstwa i nie przyniosły trwałego rozwiązania konfliktów. Pierwszą fazę wojen Polski i Litwy z Krzyżakami zakończył dopiero pokój zawarty w 1422 nad jeziorem Melno.

Sukcesem dyplomatycznym Władysława Jagiełły stało się zerwanie na zjeździe w Lubowli (1412) sojuszu pomiędzy Zakonem a Zygmuntem Luksemburskim. Efektem tego zjazdu było także przyłączenie do Polski 13 miast spiskich. 1413 król zacieśnił związki z Litwą, zawierając z nią unię w Horodle.

1420 Władysław Jagiełło odrzucił propozycję husytów dotyczącą objęcia tronu czeskiego, o czym zadecydowało stanowisko kardynała Z. Oleśnickiego i innych dostojników. Sprzyjający początkowo husytom król, pod wpływem opozycji ustanowił sankcje karne przeciwko Czechom (wieluński edykt 1424).

Pragnąc zapewnić dziedzictwo tronu polskiego i litewskiego swym synom, 1425-1433 wydał szereg przywilejów (m.in. neminem captivabimus nisi iure victum), które przyczyniły się do wzrostu pozycji szlachty w państwie. Dokonał odnowienia uniwersytetu w Krakowie (1400).

Król Władysław Jagiełło był częstym gościem opactwa łysogórskiego. Jak wynika z relacji Jana Długosza, ilekroć król odwiedzał sanktuarium świętokrzyskie, to zatrzymywał się w Słupi. Dalszą drogę, już jako pielgrzym pokonywał pieszo. Stąd trakt ten nazwano Drogą Królewską. Przy drodze tej, u stóp Łysicy stoi tajemniczy kamienny posąg zwany Pielgrzymem Świętokrzyskim. Figura przedstawia klęczącego mężczyznę z rękami złożonymi do modlitwy, odzianego w długi, spadający do stóp płaszcz. Posąg ów owiany jest licznymi legendami. Jedno z podań powiada, że król Władysław Jagiełło jadąc z Litwy do Krakowa zatrzymał się na Świętym Krzyżu, gdzie Ojcowie pokazywali mu różne pamiątki z przeszłości oraz relikwie. Król chciał ich dotknąć i wyciągnął rękę, za co został ukarany, ręka stała się bezwładna. Dopiero po pokucie i dłuższej modlitwie król wyzdrowiał. Z wdzięczności za odzyskane zdrowie kazał wykuć w kamieniu siebie, jako pokutnika i figurę ustawić przy Drodze Królewskiej. Według innej legendy kamienny Pielgrzym Świętokrzyski to pełen pychy, pielgrzymujący ongiś na Święty Krzyż rycerz, który skamieniał po tym, gdy oświadczył, że bijące na szczycie klasztorne dzwony biją na jego cześć. (Inna wersja legendy nazywa posąg Emerykiem, wiążąc go z osobą św. Emeryka który gościł w klasztorze.) Od tego czasu ma przesuwać się co rok o ziarenko piasku. Odkupi swą winę, kiedy dojdzie do bram klasztoru i pokłoni się relikwiom. Wówczas nastąpi koniec świata. Aby temu zapobiec, posąg odwrócono tak aby twarzą skierowany był ku przełęczy, a nie szczytowi Łysej Góry. Niejasnym jednak pozostaje, czy zabieg ten zmienił kierunek jego poruszania się.

Władysław II Jagiełło był najdłużej panującym królem Polski. Zasiadał na polskim tronie przez 48 lat 2 miesiące i 27 dni. Krócej panowali: Zygmunt III Waza (45 lat), Kazimierz IV Jagiellończyk (45 lat), Zygmunt I Stary (42 lata) i Zygmunt II August (42 lata)